۱۳۸۹ خرداد ۳۰, یکشنبه

One Man in Two is a Woman

Linguistic: Approaches to Gender in Literary Texts

ANNA LIVIA

1 Introduction

The question of gender in literary texts has been approached by linguists in

two different ways. The first involves a comparison of the fiction created by

male and female authors and is typified by the search for "the female sentence"

or a specifically female style of writing. The second involves a study of the

uses to which the linguistic gender system of different languages has been put

in literary works. In the former, gender is seen as a cultural property of the

author, in the latter, a morphological property of the text. A third perspective

on language and gender in literary texts is provided by translators and translation theorists. Translation theorists typically view a text as expressive of a particular time and place as well as being expressed in a particular language

The differences between source and target language may be accompanied

by differences in culture and period, thus translators often work with both

morphological gender and cultural gender. In this chapter, I will discuss men's

and women's style in literature as well as literary uses of linguistic gender.

I will also survey material on translation theory and what it offers to students

of gender.

2 Male and Female Literary Styles

The most prominent modern thinker to discuss the differences between male

and female literary styles is Virginia Woolf, writing at the beginning of the

twentieth century. In a review of Dorothy Richardson's novel Revolving Lights

(1923), she describes the female sentence as "of a more elastic fibre than the

Linguistic Approaches to Gender 143

old, capable of stretching to the extreme, of suspending the frailest particles, of

enveloping the vaguest shapes" (Woolf 1990b: 72). Assuming the traditional

literary sentence to be masculine, she argues that it simply does not fit women,

who need something less pompous and more elastic which they can bend in

different ways to suit their purpose. However, descriptions such as "more

elastic," "too loose, too heavy, too pompous" are annoyingly vague and impossible

to quantify.

Woolf comes closest to giving a more specific evaluation of the female sentence

in a review of Dorothy Richardson's The Tunnel (1919). Here she quotes

a passage of interior monologue as triumphantly escaping "the him and her"

and embedding the reader in the consciousness of the character: "It is like

dropping everything and walking backward to something you know is there.

However far you go out, you come back. I am back now" (Woolf 1990b: 71).

The exact relationship between the pronouns "you" and "I" in this passage is

unclear. They seem to refer to the same person, the self, but also to include the

reader. Because we do not know who "I" is, we have no referent for the

temporal or spatial indicators "now" or "come back" either. This slipperiness

of the referent seems to be what Woolf means by "elasticity."

It is significant that Woolf chose the writings of Dorothy Richardson to

illustrate the female sentence, and specifically, a passage of interior monologue.

Interior monologue has the property of breaking down the boundaries between

character and narrator, so that the angle of focalization (who sees the action)

coincides with the narration of that action (who tells about the action). More

traditional methods of storytelling present a narrator, who recounts, but is

separate from the character whose point of view is related. It was one of the

projects of modernism (and both Richardson and Woolf are considered modernist)

to render the depths of modern experience in an appropriate form,

which meant breaking away from what they considered a smug, self-satisfied

Edwardian frame of social realism and an omniscient narrator. Although we

cannot speak of a "modernist sentence" as such, nevertheless, the other authors

usually included in the modernist canon such as T. S. Eliot, James Joyce, D. H.

Lawrence, Ezra Pound, as well as Woolf and Richardson, have all experimented

with sentence fragments, elimination of predicates, meandering syntax with

many clauses in apposition. These are the very elements which tend also to

typify interior monologue.

We would do best, therefore, to take Woolf's description of the female sentence

as a literary rather than a linguistic commentary. As the stuffy Edwardian

era gave way to greater freedom for women, especially in the inter-war period,

so women novelists felt freer to express themselves in new ways. The literary

movement of modernism coincided with (and was also itself a product of) the

new social developments consequent upon the horror and paradoxical liberty

of the post-First World War period. Woolf's unremitting self-consciousness is

shared by her contemporaries. Indeed her precursor, Henry James, writes of

his own awareness of a fragmented consciousness in a discussion of his novel

Portrait of a Lady (quoted in Millett 1951: v): "'Place the centre of the subject in

144 Anna Livia

the woman's own consciousness,' I said to myself, 'and you get as interesting

and as beautiful a difficulty as you could wish'." The challenge of this "beautiful

difficulty" may be taken up by men or women authors.

Although Woolf's discussion of feminine style is impressionistic and essentialist,

modern theorists have looked at more subtle differences in men's and

women's writing. Sara Mills examines features such as descriptions of characters

and self-descriptions in personal ads. In an analysis of a romance novel by

best-selling author Barbara Taylor Bradford, Mills demonstrates that the

actions performed by the female character are of a different quality from those

performed by the male (1995: 147-9). Parts of the woman's body move without

her volition and she is represented as the passive recipient of the male's

actions. The male acts while the female feels.

That male and female characters in fiction receive very different treatment is

not particularly controversial, but the claim that women's writing differs in

some essential way from that of men is more tendentious. Quoting Woolf's

categorization of the female sentence as loose and accretive. Mills proceeds to

look at some concrete examples to see what proof there may be of these differences.

She concludes that the concept of a female-authored sentence stems

from overgeneralization on the part of the literary critic rather than from any

inherent quality in the writing, but she demonstrates that a female (or male)

affiliation may be a motivating factor in certain texts (1995: 47-8). Comparing

descriptions of a landscape taken from two well-known novels, Anita Brookner's

Hotel du Lac and Malcolm Lowry's Under the Volcano, she shows that the first is

conventionally feminine while the second is conventionally masculine (1995:

58-60). The features which mark the first as feminine include: abundant use of

epistemic modality ("it was supposed," "it could be seen"); grammatically

complex, meandering sentences with many clauses in apposition; and an impressionistic,

subjective vocabulary such as "stiffish," "skimming," and "area

of grey." In contrast, the second landscape is masculine in style, featuring the

absence of an obvious authorial voice; an impersonal, objective tone; the

description of amenities rather than people: "Overlooking one of these valleys,

which is dominated by two volcanoes, lies, six thousand feet above sea-level,

the town of Quauhnahuac" (1995: 60).

Female affiliation, or a distinctly feminist style, is a third possibility, in which

the tone may be ironic or detached; female characters are presented as assertive

and self-confident, and the reader is addressed directly and drawn into the

text to share the narrator's point of view. Mills quotes a passage from Ellen

Galford's Moll Cutpurse to illustrate her point: "She had a voice like a bellowing

ox and a laugh like a love-sick lion" (1995: 60-1). This heroine is clearly very

different from the passive female, mere object of the male's attention. The oxymoronic

(apparently contradictory) quality of the comparison between Moll

and a "love-sick lion" demonstrates the playful, almost parodic nature of the

description. A lion is usually a symbol of masculine strength, but this lion is in

love and therefore emotional. Moll thus combines a traditionally masculine

quality (strength) with a traditionally feminine quality (deep feeling).

Linguistic Approaches to Gender 145

For contemporary critics, it is possible to identify certain features such as

complex sentences with many subordinate clauses and a vocabulary that is

vague and impressionistic as typifying the "female sentence," but there is no

essential link between the fact of being a woman and this type of writing. It is

a style which may be deliberately chosen by either sex. Indeed, if one considers

Marcel Proust's sometimes page-length sentences, and his deliberations about

the exact quality of colors and smells, one is obliged to classify his style as

distinctly feminine:

Jamais je ne m'etais avise qu'elle pouvait avoir une figure rouge, une cravate mauve

comme Mme Sazerat, et I'ovale de ses joues me fit tellement souvenir de personnes que

j'avais vues a la maison que le soupqon m'effleura, pour se dissiper aussitot, que cette

dame, en son principe generateur, en toutes ses molecules n'etait peut-etre pas suhstantiellement

la duchesse de Guermantes, mais que son corps, ignorant du nom qu'on

lui appliquait, appartenait a un certain type feminin qui comprenait aussi des femmes de

medecins et de commerqants.

(I had never imagined that she could have a red face, a mauve scarf like Madame

Sazerat, and her oval cheeks reminded me so much of people I had seen at home

that I had the fleeting suspicion, a suspicion which evaporated immediately

afterwards, that this lady, in her generative principle, in each one of her molecules

was perhaps not in substance the Duchess of Guermantes but that her

body, ignorant of the name she had been given, belonged to a certain feminine

type which also included the wives of doctors and tradespeople.) (Proust 1954:

209-10)

Proust's sentence in the above extract is indisputably long, complex and

meandering, convoluted and concerned with female apparel and appearance -

all traits which have been classified "feminine."

It is equally possible for a woman author to deliberately flout this convention

and write in a recognizably feminist style, or indeed a traditionally masculine

one. The writer James Tiptree Junior was declared by the science fiction author

Robert Silverberg to be a man in the introduction to one of her short story

collections:

For me there is something ineluctably masculine about Tiptree's writing. I don't

think that a woman could have written the short stories of Hemingway, just as I

don't think a man could have written the novels of Jane Austen, and in this way

I think that Tiptree is male. (Silverberg 1975: xii)

Tiptree was invited to participate in a symposium organized by the science

fiction magazine Khatru, the ensuing discussion being published in issues 3

and 4, but "his" style was felt to be so rebarbative that "he" was asked to

withdraw (Lefanu 1988: 105-6). At this point "he" revealed that "he" was

none other than Alice Sheldon, a renowned, and definitely female, author.

The ensuing discussion of each participant's perceptions and misconceptions

turned out to be the most fruitful part of the forum.

146 Anna Livia

Novels may be identified as the work of a woman purely because of their

content. The British feminist publishing company Virago was about to publish

a novel by a young Indian woman, when they learned that the book had in

fact been written by a middle-aged English vicar. Upon hearing this. Virago

stopped publication. As a company that was set up specifically to publish

books by women, they were angry at being hoodwinked into accepting a

manuscript written by a man. Critics of Virago's actions argued that it was the

submissive, downtrodden status of the heroine which had at first convinced

the editors that the novel was written by an Indian woman. This, they said,

was a form of racism as the editors assumed that a victim status was typical of

Asian women. Dinty Moore, a male author, was assumed to be female when

he published a short story in an anthology of reminiscences of a Catholic girls'

school. This also caused hot debate, though the anthology was not withdrawn

(Rubin 1975).

In a study on the micro-level of text-making (looking at the immediate

linguistic environment rather than the whole novel), Susan Ehrlich (1990) has

analyzed the use of reported speech and thought in canonical texts, particularly

the novels of Virginia Woolf. She compares Woolf's style with that of

Henry James and Ernest Hemingway with regard to the types of cohesive

devices each uses (1990: 101-3). James depends heavily on what is known

as grammatical cohesion, or anaphora. This means he introduces a character,

and as soon as the reader has had the chance to form a mental image of this

character, he replaces the character's name with a pronoun (this is, of course,

a very traditional strategy). Hemingway relies instead on lexical cohesion, or

a simple repetition of the character's name. Woolf, in contrast, uses a much

greater variety of cohesive devices including grammatical and lexical cohesion

as well as semantic connectors, temporal linking, and progressive aspect. A

semantic connector tells the reader explicitly to connect two pieces of information

in a particular way: at the same time; in this way; in addition. Temporal

linking gives two clauses the same time reference and is a feature that often

involves hypothetical clauses which have no time reference of their own:

Edith would be sure to know; I would have arrived before the others. Progressive

aspect also links two propositions where one clause provides an anchor for

the other.

The advantage of research like Ehrlich's is that it provides a concrete set of

criteria by which to distinguish different literary styles. We cannot assume

that all women will write like Woolf and all men like James or Hemingway,

but if we know that a researcher has based his or her claims entirely on a

study of canonical texts by male authors, we can predict that certain types of

data will be missing.

Studies of gender in literary texts have not been confined to stylistic analysis

but also include investigations into the representation of men and women and

what these literary models can tell us about conversational expectations in the

real world. In an insightful analysis of the preferred conversational strategies of

a husband and wife at loggerheads with each other, Robin Lakoff and Deborah

Linguistic Approaches to Gender 147

Tannen (1994) propose a new methodology for interpreting communication

between the sexes. They analyze the contrasting conversational strategies of

Johan and Marianne in Ingmar Bergman's film. Scenes from a Marriage.

In this study, they introduce the concepts of pragmatic identity, pragmatic

synonymy, and pragmatic homonymy, which, as they demonstrate, replicate

the semantic relations of synonymy (having the same meaning but a different

form), homonymy (having the same form but a different meaning), and identity

(having the same form and the same meaning) (1994: 148-9). The analysis

shows that the two partners often use similar strategies to very different ends

and, an even more significant finding, that they also achieve the same end

(avoiding conflict) by very different strategies: excessive verbiage on Marianne's

part and pompous pontification on Johan's. Marianne prattles: "Here already!

You weren't coming until tomorrow. What a lovely surprise. Are you hungry?

And me with my hair in curlers" (1994: 152); Johann drones: "I'd been out all

day at the institute with the zombie from the ministry. You wonder sometimes

who those idiots are who sit on the state moneybags" (1994: 154-5). Marianne's

contribution is characterized by short sentences, abrupt changes of topic, and

a homely, domestic tone. Johan's style is more cohesive and elaborate; it concerns

the world of work and is distanced from the current situation. Although

their styles are very different, they share the same goal: each is trying to avoid

a confrontation about their deteriorating marriage.

Justifying their choice of the constructed, non-spontaneous dialogue of a

film script, Lakoff and Tannen explain that "artificial dialog may represent an

internalized model. . . for the production of conversation - a competence model

that speakers have access to" (1994: 137). They later define this type of competence

as "the knowledge a speaker has at his/her disposal to determine what

s/he is reasonably expected to contribute, in terms of the implicitly internalized

assumptions made in her/his speech community" (1994: 139). Although

this type of analysis has not been widely imitated, it demonstrates the utility

of looking at constructed dialogue precisely because such pre-planned scripts

allow us to see what pragmatic roles have been internalized and what expectations

speakers have of patterns of speech appropriate for each sex.

In the French tradition, the e'criture feminine school, made famous by such

writers as Helene Cixous, Chantal Chawaf, and Annie Leclerc in the 1970s,

defines women's writing as corporeal, tied to the workings of the body, and at

the same time multivalent and polysemic, defying syntactic norms. Chawaf

challenges the reader with the rhetorical question "I'aboutissement de Vecriture

n'est-il pas de prononcer le corps?" (1976: 18) ("is not the aim of writing to

articulate the body?"), while Cixous exhorts, "Ecris! L'Ecriture est pour toi, tu es

pour toi, ton corps est toi, prends-le. [ .. . ] Les femmes sont corps. Plus corps done

plus ecriture" (Cixous and Clement 1975: 40, 48) ("Write! Writing is for you, you

are for you, your body is yours, take it. [. . . ] Women are bodies. More body

so more writing"). The assertion that women are bodies is a little puzzling.

Are women, according to Cixous, more corporeal than men? How can writing

be corporeal except in a pen and ink sense?

148 Anna Livia

Ecriture feminine came out of the women's liberation movement as a response

to the complaint that men's writing was increasingly abstract and distanced

from material concerns. Where the prevailing ideology, which dominates most

text forms from highbrow novels to the language of advertising, tended to see

the female body as dirty, messy, shameful, and generally problematic, ecriture

feminine set out to celebrate this body in all its wet, bloody, sticky functions

and by-products from menarche to pregnancy and childbirth to menopause.

Where the subliminal message of mainstream, misogynist discourse was that

women were mired in their own physicality and therefore constitutionally

unable to produce great works of fiction, ecriture feminine saw men as cut off

from their own bodies, decentered and more interested in the play of signifiers

than in their real-world referents.

When we encounter sentences like the following from Cixous's La Jeune ne'e

(The Newly Born Woman), "Alors elle, immobile et apparemment passive, livree aux

regards, qu'elle appelle, qu'elle prend" ("Then she, immobile and apparently passive,

prey to glances, that she calls, that she takes") (Cixous and Clement 1975:

237), which has no main verb and two subordinate clauses, we may feel lost,

confused, or simply impatient. In order to appreciate the innovatory quality of

this style, which provides no object for usually transitive verbs (who does she

call? what does she take?), we need to feel the weight of the well-formed French

sentence and the desire of the feminist writer to wriggle out from under it at

all costs. For the French, their language is "la langue de Moliere" (the language

of Moliere), while English is "la langue de Shakespeare" (the language of

Shakespeare). The apex of literary achievement was apparently achieved many

centuries ago, and perfected by male writers. Ecriture feminine is a reaction to

this assumption of perfection and its attribution to men.

3 Literary Uses of Linguistic Gender

In my own work on the literary uses of linguistic gender, I have examined the

role of gender concord in the creation of particular stylistic effects such as

focalization (or point of view), empathy, and textual cohesion (what makes

everything fit together) (Livia 2000). Insofar as gender concord may be considered

a choice in a given language, and not a morphological or syntactic necessity,

it can be used as a stylistic device to express some aspect of character or

personality. While Judith Butler's research on the performativity of gender

emphasizes the iterative and citational aspects of speech, greatly reducing the

role of speaker agency, my own work on the gender performances of characters

such as drag queens, transsexuals, and hermaphrodites, and those whose gender

is never given, demonstrates that observing (or ignoring) the requirements of

gender concord allows authors to express a wide range of positions.

In her pioneering work Gender Trouble, Judith Butler argues that speakers, or

in her words "culturally intelligible subjects," are the results, rather than the

Linguistic Approaches to Gender 149

creators, "of a rule-bound discourse that inserts itself into the pervasive and

mundane signifying acts of linguistic life" (1990: 145). Although her prose is a

little dense, what this means in simple terms is that she sees individual speakers

as being formed by the discourse they use. This discourse is "performative"

because it is by uttering (or performing) it that speakers, obligatorily, gender

themselves. They are compelled by the syntactic structure and vocabulary

available to position themselves only in certain restricted ways with regard to

gender, that is, the traditional roles of "men" and "women." They are not free

to take up any gender stance they like, for this would not be "culturally intelligible."

Although she does suggest three linguistic strategies by which a speaker

can undermine the system (parody, subversion, and fragmentation), on the

whole Butler sees agency as severely curtailed, limited merely to "variations

on repetition." For her, it is the gender norms themselves which provide the

lynchpins keeping "man" and "woman" in their place. She argues that "the loss

of gender norms would have the effect of proliferating gender configurations,

destabilizing substantive identity, depriving the naturalizing narratives of compulsory

heterosexuality of their cultural protagonists" (1990: 146). Once these

stabilizing norms have been lost, other possibilities become available, moving

beyond the heteronormative lynchpins "man" and "woman."

This view of gender as performative has become a key tenet of queer theory,

which investigates and analyzes "the naturalizing narratives of compulsory

heterosexuality" and the various sexually liminal figures who do not fit into this

traditional framework. Arguing against the linguistic determinism of Butler's

stance, I refute the claim that gender, and particularly linguistic gender, is rigidly

confining and explore the different messages it can convey. My research on a

corpus of literary texts in both English and French, presented in Pronoun Envy

(2000), shows that the realm of what is "culturally intelligible" is much wider

and more diverse than queer theorists have supposed and that the traditional

gender norms are often used as a foil against which more experimental positions

are understood.

Anne Garreta, writing in French, and Maureen Duffy, Sarah Caudwell, and

Jeanette Winterson, writing in English, have each created characters without

gender in at least one of their works. Nowhere in these novels is there any

grammatical clue as to whether the main protagonists are male or female. In

French this is a particularly difficult feat, for gender is usually conveyed not

only by the third-person pronouns il/elle, ils/elles (like the English he/she and

unlike English they) but also in adjectives and past participles. Thus in a sentence

of five words like la vieille femme est assise ("the old woman sat down"),

the gender of the person sitting is conveyed four times: in the definite determiner

la, in the form of the adjective vieille, in the lexical item femme, and in the

form of the adjective assise. In English, the difficulty is decreased by the fact

that morphological (or linguistic) gender is limited to the distinction between

he/she, his/her, his/hers.

Garreta's novel Sphinx features both a genderless narrator and his or her

genderless beloved. The novel is written in the first-person singular je ("I"),

150 Anna Livia

which is gender-neutral. Thus when the narrator describes his or her own

actions, the author can avoid giving gender information by using only genderneutral

adjectives and tenses, like the passe simple rather than the passe compose.

However, gender-neutral adjectives and expressions tend to be less frequently

used than those which agree with the gender of the noun. The use of the passe

simple rather than the more common passe compose also introduces a literary,

almost anachronistic element to the text. Since the novel recounts how a White

Parisian theology student becomes a disc jockey in a seedy bar and falls in

love with a Black American disco dancer, the use of markedly literary tenses

and descriptive expressions seems somewhat out of place. It is as though the

theology student never really left the seminary.

When the narrator describes the actions and attributes of the beloved, the

situation becomes even more complex and the language somewhat convoluted,

for here the use of pronouns must be avoided as well. The beloved can

never simply be referred to as il (he) or elle (she) and various techniques are

introduced to avoid this. Often the proper name. A***, is repeated. This repetition

makes it appear that a new character is being introduced, so that A***

(already confined to an initial and a string of asterisks) never becomes a familiar

figure, but always seems a little strange and distant.

Another technique used by the author to avoid conveying A***'s gender is

to describe A***'s body parts rather than the person himself/herself. Instead of

the more straightforward "Elle az^ait les hanches musculeuses, les cheveux rases

et le visage ainsi rendu a sa pure nudite" ("she had muscular hips, a shaven head

and her face was thus returned to its pure, bare state"), for example, the

author is obliged to avoid mention of gender by describing A***'s body in the

following, far more distanced and depersonalized way: "Le modele musculeux

de ses hanches . . .ses cheveux rases . . . le visage ainsi rendu a sa pure nudite" ("the

muscular moulding of her/his hips . . . her/his shaven hair . . . the face thus

restored to its naked purity") (1986: 27). Because A*** is systematically referred

to by a proper name, or in terms of parts of the body rather than the whole,

this character seems fragmented and static.

Clearly, a text which avoids gender agreement produces a very different

effect from one which follows a more orthodox pattern of reference. But it is

perfectly possible to create a whole novel on this basis, as Garreta's achievement

has shown. One could argue that the style of Sphinx, whether or not it

was initially imposed by the decision to avoid gender, suits the plot of the

novel admirably. Given the different worlds the narrator and the beloved

inhabited prior to their meeting, and the enormous social distance between

them, one a White Parisian intellectual, the other a Black dancer from Harlem,

the presentation of A*** as strange, constantly unfamiliar, and composed of a

series of bodily fragments, creates an exoticism which well suits the story of

infatuation, incomprehension, and loss.

Maureen Duffy's novel Love Child tells the story of the adolescent Kit and

his/her murderous jealousy for Ajax, his/her father's secretary whom he/she

believes to be his/her mother's lover. (In the third person, gender-neutral

Linguistic Approaches to Gender 151

pronominal reference can become extremely clumsy.) While the mother and

father are clearly gendered, Duffy gives no clue as to Kit or Ajax's gender. The

effect of this is rather different for each character since Kit, as first-person

narrator, can use the pronoun "I," while Ajax is never referred to by pronoun.

In this Love Child resembles Sphinx. A character referred to without pronouns

is simultaneously less empathic and less of a coherent whole. Empathy for a

character may be gauged by the types of reference used for that character.

Repetition of the proper name and the use of different lexical items such as

"my father's secretary," "my mother's lover" create the least empathy, while

pronouns and ellipsis create the most. Use of pronouns and ellipsis presuppose

that the reader is already familiar with the referent and can readily access it,

given minimal or zero prompts. In a similar pattern, the linguistic device which

creates the strongest cohesive link is ellipsis followed by pronominalization. If

the proper name is simply repeated, there is no necessary link forged between

each of its appearances. In contrast, in the following sentence: "Ajax spieled,

pattered, manipulated unseen puppets, drew scenes and characters" (1994: 50),

in order to understand that Ajax is the subject not only of "spieled," but also

of "pattered," "manipulated," and "drew," the reader must connect the four

verbs, and this connection creates a strongly cohesive text.

While Kit comes across as a lonely, angry, jealous teenager who causes the

death of his/her mother's lover, Ajax (like A***) seems not quite real, a mere

collection of qualities and attributes, not someone who acts on his/her own

behalf. We never find out if Kit is an adolescent girl witnessing a lesbian affair;

a boy jealous of his mother's male suitor; a boy watching his mother flirt with

another woman; or a girl who is aware of her mother's heterosexual conquests.

Each interpretation gives very different readings to the text. Nevertheless,

Kit is a character for whom the reader can feel some emotional connection

while Ajax is not. It is the presence or absence of pronouns which creates this

contrast, not information about gender, since neither character is gendered.

Jeanette Winterson's Written on the Body and Sarah Caudwell's mysteries

revolve around a genderless narrator, but all third-person characters are

assigned traditional gender markers; these novels do not, therefore, offer

the same degree of complexity as Duffy's or Garreta's.

Science fiction authors, like Ursula Le Guin and Marge Piercy, have used

the possibilities offered by new worlds and new biologies to invent imaginary

communities whose gender positions are very different from those of twentiethcentury

Earth. In The Left Hand of Darkness, Le Guin introduces the ambisexual

Gethenians whose gender status changes at different phases of their life-cycle.

During most of the year their bodies are asexual, but when they enter their

mating phase (called kemmer) they develop either male or female reproductive

organs. They never know in advance which organs will develop and their

gender may change from one period of kemmer to another. For her part, Piercy

has experimented with Utopian worlds in which gender is so insignificant

that it is no longer encoded in the grammar. In the futuristic community of

Mattapoisett, described in Woman on the Edge of Time, people are anatomically

152 Anna Livia

male or female, but this distinction is almost entirely irrelevant in determining

their social roles. To demonstrate the effect this egalitarianism has on the

language they speak, Piercy has invented the pronouns person and per in place

of he/she and his/her/hers. These neologisms are used to describe the futuristic

characters, in contrast with the twentieth-century characters.

Monique Wittig, writing in French, has experimented with a different aspect

of the linguistic gender system in each one of her works. In her first novel,

VOpoponax (1966), she uses on as the voice of the narrator, recounting the daily

lives and relationships among a group of young schoolchildren in a small

village in eastern France. Traditional literary texts in French are narrated

either in the first-person je or in the third-person il or elle. On is grammatically

a third-person singular pronoun which, unlike il/elle, is not marked for gender.

Furthermore, it may be used with the meaning of I, we (inclusive, i.e. I and

you, or exclusive, i.e. I and a third party); "you" (singular or plural); "he" or

"she" or "they" (masculine or feminine). This means that on is both remarkably

flexible to manipulate and remarkably slippery in meaning. Wittig chose

it because it did not encode gender information, but its effect is to neutralize

other oppositions as well.

On refers most often to the narrator, a little girl called Catherine Legrand,

but it is not always clear from the immediate context when it refers exclusively

to Catherine, when it also refers to the other children who are all participating

in the same actions and share the narrator's thoughts and feelings, and when

it includes not only other children but adults as well. In one particularly memorable

scene, a new child arrives at school and is instantly separated from the

other children, sitting on a bench by herself. Subsequently, in a sequence of

increasing violence, she is searched for lice, then beaten on the head by hand

and then with rulers. Who performs each of these acts? It must be the teacher

who seats the girl apart from the others, but does she also participate in, or

even instigate, searching for lice? Wittig states that she uses on to "universalize"

a very specific and somewhat unusual point of view: that of a group of young

children. In fact on does far more than this. Because of its many possible

meanings, it forces the reader to pay close attention not only to assumptions

about gender, but also to assumptions about age appropriateness and common

sense.

In Les Gue'rilleres (1969), Wittig uses the feminine plural elles to tell the story

of a group of women warriors who live a separatist lifestyle away from men.

This feminine plural is less common than the feminine singular elle, the masculine

plural ils, and the masculine singular il, for the following grammatical

reasons. II can refer either to an animate entity such as a person (Eric arrive, il

aime le chocolat, "Eric is coming, he likes chocolate"); to an inanimate object (le

clou m'a gri^, il m'afait de la peine, "the nail scratched me, it hurt me"); or to an

abstract idea (le theoreme est trop abstrait, il est mat explique, "the theorem is too

abstract, it is ill-explained"). II is also used as a "dummy morpheme" or verb

marker in meteorological and modal expressions such as il faut venir ("it is

necessary to come," i.e. you must come); il pleut ("it is raining"). Elle, in contrast.

Linguistic Approaches to Gender 153

refers to a person, inanimate object, or abstract idea, but is never used in

modal or meteorological expressions. The plural ils refers to people, inanimate

objects, abstract ideas, or a combination of these, as does elles. However, ils is

also used for a combination of grammatically masculine and feminine items,

while elles is restricted to feminine items only.

As well as these grammatical reasons for the more limited use of elles, the

French psychoanalyst Luce Irigaray (1987: 81-123) has found that people talk

more rarely about groups of women than about men, mixed groups, or singular

subjects. When asked to finish sample sentences, her respondents were far

more likely to speak of singular, masculine referents than of anyone else.

Although il/elle and ils/elles appear to have contrasting but equal functions in

the pronominal system, their frequency of use is actually steeply graded from

il to ils to elle to elles. A novel in which the least favored pronoun among the

third-person set, elles, is used as the main reference point of narration is a

radical innovation.

For the narrator of Le Corps lesbien ("The Lesbian Body," 1973), Wittig has

invented the pronoun J/e, a divided I who describes and interacts with another

woman. This "barred" spelling is repeated throughout the first-person possessive

paradigm: me is spelled m/e, ma; m/a, mon; m/on, and moi; m/oi. Although,

as we have seen, je is non-gendered, it is clear in The Lesbian Body that the

narrator is a woman since there are frequent, lyrical descriptions of specifically

female body parts such as clitoris, labia, vagina.

As for exactly what this divided J/e represents, Wittig herself has provided

two, rather different explanations. In the "Author's Note" to the English translation

of 1975, Wittig states thatJe, as a feminine subject, is obliged to force her

way into language since what is human is, grammatically, masculine, as elle

and elles are subsumed under il and ils. The female writer must use a language

which is structured to erase her (as elle is erased in il). Wittig explains that the

bar through the J/e is intended as a visual reminder of women's alienation

from (by and within) language. Ten years later, however, Wittig claims: "the

bar in the J/e of the Lesbian Body is a sign of excess. A sign that helps to

imagine an excess of I, an I exalted." This new explanation suggests that, far

from signaling the difficulty for women of taking up the subject position in a

linguistic structure in which the masculine is both the unmarked and the

universal term, the bar through the j/e has the positive value of an exuberance

so powerful it is "like a lava flow that nothing can stop" (ibid.). Within ten

years, J/e has evolved from a mark of alienation to a mark of exuberance.

Members of liminal communities, such as hermaphrodites, transsexuals, drag

queens and drag kings, who do not fit easily into the existing bipartite gender

positions, often use the linguistic gender system to rather different effect from

its traditional function. Drag queens (gay men who wear stereotypically feminine

clothing and use hyper-feminine mannerisms) and drag kings (lesbians who

wear stereotypically masculine clothing and use hyper-masculine mannerisms)

often cross-express, using the pronouns which traditionally refer to the opposite

sex. Thus a drag queen might refer to another drag queen as her and speak

154 Anna Livia

about getting her periods, engaging in a catfight, or putting on her make-up. A

drag king might speak about his butch brothers, getting an erection, or going

home to his wife.

In a study I carried out on the use of linguistic gender by male to female

transsexuals writing in French, I found that although all the authors stated

that they had always felt they were women, in fact they alternated between

masculine and feminine grammatical agreement throughout their autobiographies

(Livia 2000: 168-76). Masculine agreement could indicate variously a

sense of belonging with other males, the gender other people ascribed to them,

or a feeling of power and superiority. Feminine agreement indicated the gender

they felt most comfortable in, isolation and alienation, or a triumphant affirmation.

There was no simple, one-to-one alignment of masculine pronouns

with the rejected gender and feminine pronouns with the desired gender.

When we turn to the descriptions of hermaphrodites in literary texts, we

find that the situation is even more complex. Possessing the sexual organs of

both sexes, hermaphrodites tend to vary in self-presentation far more than the

transsexuals I studied. Feelings of solidarity, isolation, alienation, success, failure,

are all encoded in switches from one gender to another. Indeed, the switch

may be made from one sentence to another with no attempt to naturalize it, or

it may be presented as a positive sign of the fluidity of gender.

4 Gender and Translation

Where the two types of analysis come together (discussion of writing styles, and

discussion of uses of linguistic gender) is in investigations of gender and translation,

a field in which both morphological gender and cultural gender are

highly relevant. Translators work both as interpreters of the original text and,

often, as guides to the culture which produced the text. If the social expectations

of gender in the target culture are very different from those of the source culture,

they need to deal with this anomaly. Similarly, if the languages encode gender

in very different ways, they need to devise a system to encompass the differences.

In their dual role as linguistic interpreters and cultural guides, translators

must decide what to naturalize, what to explain, and what to exoticize.

Studying the role gender plays in translation. Sherry Simon observes that

since as early as the seventeenth century translations themselves have been

seen as belles infideles (beautiful but unfaithful) because, like women, they can

be either beautiful or faithful, but not both (1996: 10-11). Many of the metaphors

for the act or process of translation are highly sexed, and indeed, heterosexed.

One dominant model views translation as a power struggle between author

and translator (both male) over the text (female). In this model, the translator

must wrest the text away from the original author, like a son growing up to

rival his father. George Steiner, himself a prominent translator, describes the

translator as penetrating and capturing the text in a manner very similar to

Linguistic Approaches to Gender 155

erotic possession (1975). Lori Chamberlain, another translation theorist, quotes

Thomas Drant, the sixteenth-century translator of Horace, who claims: "[I have]

done as the people of God were commanded to do with their captive women:

I have shaved off his hair and pared off his nails" (1992: 61-2). For Drant, the

original text must be utterly enslaved and deprived of its foreignness, or, in

his own words, "Englished." In another model, the original author becomes the

translator's mistress whose hidden charms must be revealed and whose blemishes

must be improved. In yet another view, the translator is a submissive,

subjugated, female, alienated, absorbed, ravished, and dispossessed, entirely

taken over by the author (Chamberlain 1992: 57-66). Although the imagined

relationships that prevail among author, text, and translator vary widely, at

the core is the sense that translation is a sexual act.

Given this intense gendering of the process itself, it is hardly surprising that

when it comes to linguistic gender in the original text, the problems posed

are complex and sometimes unanswerable. The novels and poetry of French

Canadian feminist writers such as Nicole Brossard and Louky Bersianik are

characterized by rich alliteration, plays on words, and the creation of portmanteau

words. The title of Brossard's novel L'Amer, for example, is a portmanteau

word containing three others: la mer ("the sea"), la mere ("the mother"),

and amere ("bitter"). Amer is the masculine form of the adjective, while amere

with a grave accent and a terminal -e is the feminine form. In itself amer is a

neologism invented by Brossard. Since the English words sea, mother, and

bitter do not contain the same phonemes as the French words, the neatness of

the alliteration is necessarily lost. The gender play is also lost in English since

the adjective bitter has only one form. Brossard's translator, Barbara Godard,

decided to use a very elaborate graphic representation for the translated title,

composed of three distinct phrases: The Sea Our Mother, Sea (S)mothers, and

(S)our Mothers, all twined around a large S. The English title can therefore

read either These Our Mothers or These Sour Mothers (Simon 1996: 14). This is an

elegant rendition of the original French, but it does not address the practical

problem of how librarians and book catalogues are to refer to the novel.

In my own translation of Lucie Delarue-Mardrus' I'Ange et les Peruers ("The

Angel and the Perverts," Livia 1995), I had to tackle the question of how to

refer to the central character who is a hermaphrodite. Here both linguistic and

cultural gender are at issue. Delarue-Mardrus describes Mario (or Marion, in

her female persona), the main protagonist, as alternately masculine and feminine.

The changes in gender concord in the original French are intended to

produce a sense of shock, requiring the reader to work out how the grammatical

system relates to Mario/n's personality and mental state. The first chapter

introduces us to the young boy and his childhood in a glacial chateau in

Normandy. Here masculine pronouns and concord are used: II avait toujours

e'te seul au monde ("he had always been alone in the world"; Delarue-Mardrus

1930: 19). The second chapter begins in the bedroom of a rich society woman

in an upper-middle-class suburb of Paris. In this section, Marion is described

in the feminine: Elle n'aime rien ni personne ("She loves nothing and no-one";

156 Anna Livia

Delarue-Mardrus 1930: 21). There is no obvious connection between the il of

the first chapter and the elle of the second. Furthermore, both place and social

setting have changed, from Normandy to Paris, and from an old, lonely castle

to a gossipy boudoir. By witholding any explicit link, Delarue-Mardrus forces

readers to make the connection themselves between Mario(n)'s male and female

personae. In this way, they are also implicated in his/her change of gender.

Occasionally, Delarue-Mardrus shocks the reader by referring to Mario/n in

the masculine and then immediately afterwards in the feminine, without providing

any intervening material or a change of context to make this seem more

natural. The River Seine provides a geographical divide between Mario's

bachelor garret and Marion's more luxurious rooms. In one scene we watch

as Mario/n crosses the river and moves from one personality to the other: La

voila chez elle. Le voila chez lui ("She was home. He was home"; Delarue-Mardrus

1930: 38). For a translator the lack of gender concord in English poses a problem.

While the pronouns la and le may easily and effectively be translated as

"she" and "he," their grammatical connection to the expressions chez elle ("at

her house") and chez lui ("at his house") are harder to convey. "There she was

at her house" and "there he was at his house" are more faithful translations

than "she was home," "he was home," and they retain the naturalizing effect

of grammatical necessity. They sound rather stilted in English, however.

In the memoirs of a nineteenth-century hermaphrodite, Herculine Barbin,

recently rediscovered and annotated by Michel Foucault (1980), the narrator's

unusual gender status is conveyed to the reader on the first page. Barbin

begins her self-description in the masculine: soucieux et reveur ("anxious and

dreamy"), but ends in the feminine: fetais froide timide ("I was cold, shy";

Barbin 1978: 9). By this movement from masculine concord in the adjective

soucieux to feminine concord in the adjective froide in the next sentence, Barbin

gets immediately to the crux of the matter. In contrast, in the English translation

it is not until page 58 that reference is made to the grammatical ambiguity

of Herculine's identity: "She took pleasure in using masculine qualifiers for

me, qualifiers which would later suit my official status." The expression

"using masculine qualifiers" is strangely formal, even learned, and stands

out in this plaintive, simply stated autobiography.

5 Implications

We have seen that although many prominent writers have set out to discover the

differences between men's and women's sentences, following in the footsteps

of Virginia Woolf at the beginning of the twentieth century, no convincing

linguistic evidence has yet been provided to indicate the stylistic characteristics

of each. Instead, we have found that there are conventions of masculine and

feminine style which any sophisticated writer, whether male or female, can

follow.

Linguistic Approaches to Gender 157

When we turned to look at linguistic gender, we saw that far from being a

tyrannical system which forces speakers to follow a rigid dualistic structure, it

actually provides means by which speakers may create alternative, oppositional,

or conventional identities. In the realm of science fiction, authors have created

neologistic, non-gendered pronouns to speak of egalitarian Utopias, supplementing

the existing system, which is retained for more traditional worlds.

Authors have experimented with non-gendered protagonists in both the first

and the third person. Although these literary experiments have an effect on

our reading of the novel, it is the lack of pronominal reference, not the lack of

gender markers per se, which causes disturbance.

Finally, in our discussion of the role of the translator and the metaphors used

for the process of translation, we observed that while many different metaphors

exist for the act itself, the dominant metaphors place the translator in a sexual

role in relation to the text and the author. Frequently, when translating from a

language in which there are many linguistic gender markers into a language

which has fewer, either gender information is lost, or it is overstated, overtly

asserted where in the original it is more subtly presupposed.

This research on linguistic approaches to gender in literature demonstrates

the utility for students of gender in society at large to investigate the uses to

which gender may be put in the unspontaneous, carefully planned discourse

of fiction. It reveals not what native speakers naturally do, but what they

are able to understand and the inventions and models that influence their

understanding

زنانه نويسي و موانع مذكر در رشد خلاقيت هاي ادبي

عليرضا ذيحق

از آنجا كه با هر سيستم حكومتي و باورهاي پافشارانه ي سنت ، سياست و فرهنگ ، به نگاه نويني از انسان بر مي خوريم و اوچ پرواز جنسيت ها با همه ي تفاوتها ي ساختاري در قوانين مدون ، هميشه كم و بيش به نفع مردان تمام مي شود ، هيچ شكي وجود ندارد . سايه ي بلند تاريخ ، مردان را بيش از زنان فرصت بهره وري از عشق ، عدالت وآزادي را داده است و اگر با تعبير" اريك فروم" از مفهوم آزادي موافق باشيم كه مي گويد : " آزادي يعني اين كه هركس بتواند در جامعه عضوي فعال و و مسؤول باشد " بايد گفت كه اين فرصت را پيوسته سنت از زنان دريغ داشته و اگرهم در جوامعي ليبراليسم اين فرصت را كم و بيش فراهم آورده اما اقتدار سرمايه ، زن را از مسير خلاقيت راستين ، به يك نوع بي عدالتي كه هدف مقاصد مردان براي ارضاي نيازهاي مادي شان بوده سوق داده است . اين شدت و حدت نيز گاه چنان با با باورهاي ديني و توجيهات فرهنگي و ملي عجين شده كه همه چيز موجه مي نمايد و اين يورش نامرئي به هويت زن ، گاهي نه كه مورد قبول قاطبه ي زنان بلكه با حمايت آنان نيز مواجه مي شود .

در بحث از زنان در مقوله ي هنر نيز ، آناني كه قول نيما يوشيج از " نيست هست به وجود مي آورند " ، تسخير چشمگير هميشه از آن ِ مردان بوده است و اين ، نه كه هرگز بيانگر توان وقابليت وافر مردان نيست بلكه به نوعي نشان از جهاني دارد كه امنيت زنان را مورد هجوم و تهديد قرار داده است .

سخن از مقوله ي روشنفكري نمي رانم كه تحصيلات عالي اگرپا از دايره ي صرف علم آموزي فراتر نهاد وبا شغلي در خور و توأم با وقوف اجتماعي و طبقاتي همراه باشد ، زن و مرد را تاحدودي به يكسان در غلتك رشد و توسعه مي اندازد و با پويايي آنان را در حوزه هاي اقتصادي ، نيل به امنيت و عدالت و آزادي ، و تسخير فضاها يي جهت ثبوت و به مرحله ي عمل رساندن ِ قابليت هاي نهفته ي زنان در دراز مدت و تلاش براي احقاق حقوق حقه ي شان نيز كاملا مؤثر مي افتد واما اكنون سخن از حوزه ي هنر است و زنانه نويسي در ادبيات فارسي.

يكي از ويژگي هاي هنر ، هميشه بي رحمي و جبار بودن آن است و حدف نامهايي كه حتي در رده هاي متوسط جاي دارند و اين نيز برمي گردد به راز جاودانگي در هنر كه هميشه يك عده را در مسير زمان جا مي گذارد و فقط آناني را تا ايستگاه آخر با خود مي بَرَد كه نبوغ و افسوني خاص را در خلاقيت آنها ، مي شود سراغ گرفت . اما هر عصري نيزبراي خود چهره هايي دارد و بعضا هنرمنداني پابه عرصه ي خلاقيت مي نهند كه قادر به تسخير دلها و قلوب مي شوند و طبيعي است كه پاره اي جاودانه مي زيند و بسياري نيز در تلطيف و رشد و ذوق عصرو نسلي كه بعد ها مي آيند تأثيرات شگرفي مي نهند و هرچند كه هرگز از آنان به عنوان غول هاي هنر ، يادي نشود .

ادبيات داستاني ايران و بالطبع حوزه ي هنري آن نيز بعد از مشروطه و خصوصا بعد از استقرار جمهوري اسلامي ، همگام پيچيد گي هايي كه با خود آورده و محدوديت ها و آزادي هاي مشروطي كه ارمغان اش بوده ، يك اتفاقي را سبب شده و آن نيز ، كثرت زناني است كه به خلاقيت ادبي روي آورده و توانسته اند با انعكاس روحي نو از تعريفِ زنانگي و تجربيات ويژه اي كه از زندگي آنان نشأت گرفته ، بازگو گر و قصه گوي دنيايي باشند كه با عناصر زنانه ي درون آدمي الفتي نزديك دارند . هرچند كه چه زن و چه مرد هركدام عناصري پنهان از زنانگي و مردانگي را در رفتار هاشان بازتاب مي دهند اما با توجه به منحصر بودن تجارب هر فرد اعم از زن و مرد ، دنياي داستاني ما تنوع و ابعاد وسيعي يافته است كه اگر زنان ، دست به خلاقيت نمي زدند هرگز شاهد چنين ژرفا و شخصيت هاي ويژه و نو نبوده ايم .

از سيمين دانشور و شهر نوش پارسي پوروغزاله عليزاده كه خواهي نخواهي قله هاي ادبيات داستاني ما را فتح كرده اند و مترجماني چون ليلي گلستان ، فرزانه طاهري ، الاهه دهنوي و نسترن زندي كه امضا ء و تأثير گذاري هاي خاص خود را در پهنه ي ادبيات داشته اند اگر بگذريم ، ظهور نويسندگان پيشرويي همچون منيرو رواني پور ، فريبا وفي ، ميترا داور ، زويا پيرزاد، فرخنده آقايي ، فرشته نويخت ، فريبا حاج دايي و ميترا الياتي و ديگران هرگز چيزي از روي اتفاق نبوده است . آنان در كشمكش بودن و نبودني چنين در جامعه اي كه به تبع عرف و حكم ، چيزهايي را از آنان سخت دريغ داشته كه با حقوق فردي و اجتماعي شان در تضاد بوده ، به بازتاب حس و شعوري يگانه و اما هركدام به نوبت خود نو آورانه پرداخته اند كه اين رنگارنگي و اصالت را هرگز در ادبيات داستاني ايران شاهد نبوده ايم .

از ادبيات عامه پسند زنانه حرف نمي زنم كه اينجا سخن از ذات هنر است و آثاري كه توان همپايي با زمان را دارند و كهنگي را هرگز بر نمي تابند و داراي خصوصياتي هستند كه آن آثار را با ادبيات مدرن دنيا ، همسو كرده است . اين نويسندگان زن كه دوست دارم نام شيوا ارسطويي ، فرشته ساري ، محبوبه موسوي ، مهستي محبي و شهلا زرلكي را نيزبه آنها اضافه كنم كه كم و بيش با عملكرد متعهدانه ي خود به سه مورد زير در اثارشان ، توجهي بخصوص داشته اند :

1- به كشف و شناخت موقعيت ها ، لحظه ها و حوادثي در زندگي زنان موفق شده اند كه اگر بخواهيم با زبان " سيمين دانشور" بگوييم واقعا با اين كشف هاشان " هنر كرده اند " .

2- اين شناخت هنري، تؤام با صورت مثالي از زندگي آدمياني بوده است كه با يگانگي حس ها ، معنويت ها و زندگي بشري پيوند ي ناگسستني دارند .

3- اين آثار هم با اقبال خوانندگان كتاب فهم همراه بوده است و هم با استقبال منتقدين منصف .

اين نظر گاه زنانه ، صرفا معطوف به نوشتن از آنيماي زنانه در زنان نبوده و در كنار عطوفت ها و مهرورزي هاي روان زنانه ، با آنيموس مردانه كه خشم و اعتراض را نيز بازتاب مي دهد ، همراهي كرده است و اين نيز يك نقطه عطفي است كه هميشه مرزهاي ادبيات پيشرو را چه خالق اش مردان باشند و چه زنان ، از ادبيات مبتذل و عامه فهم و روايتگرِ تك بُعدي جدا مي سازد.

ازآنجا كه هنر جوششي از درون است و با جوهره ي ذوق و تخيل گره خورده ولي ، هيچ نويسنده اي بي الهام از پيشينه هاي ادبي دنيا و بي توجه به ريشه هاي بومي خود ، و بي دقت به نو آوري هاي ادبي و درون بي همتاي خود كه پيامدهاي يك عمر زندگي در اجتماع را يدك مي كشد ، به نبوغي فوراني دست نمي يابد و بي ممارست و عرق ريزي روح ، هيچ نامي ، نام آوري نامور نخواهد شد .

از ادبيات داستاني كه بگذريم شعر زنان نيز غير ازجاوادنه هاي فروغ فرخزاد و سيمين بهبهاني كه گام اش را هرگز از قله هاي شعر جدانكرده ، استعدادهاي نويني را در بين زنان شاهديم كه كارهاشان سبك ، رواني و جسارت هاي خود را دارند و چنان با تصاوير بديعي از مضامين شخصي، اجتماعي و اروتيك در آميخته اند كه از اين ميان مي شود به نمونه كارهايي از منصوره اشرافي ، مينو نصرت ، زيبا كرباسي و شهلا بهاردوست به طور قاطع و اميدوارانه اشاره كرد و به نقد آنان پرداخت.

لازم به ذكر است كه اسامي مورد اشاره كلا به هنرمنداني اختصاص داشتند كه از ميان بيش از پنجاه نويسنده ، مترجم و شاعرزن برگزيده شدند و به بياني خواننده ي آثار شان يوده ام و طبيعتا خيلي ها هم هستند كه من توفيق خواندن كارهايشان را نداشته ام و يا كه دربين آناني قرار دارند كه هنوز جاپاي محكمي را در گستره ي ادبيات نيافته اند و در مرحله ي نشروچاپ سياه مشق هاشان هستند و در ميان آنها جرقه هاي روشني يافت مي شوندكه هنوز براي مشتعل شدن نيازمند تجارب فراوان اند

پیرزن و عروسک هایش(1)

پیرزن و عروسک هایش

بعضي نوشته ها هست كه نمي توانم نام داستان بر آن ها بگذارم مثل پست پنجره و در عين حال يك جوري يقه گيري مي كنند و رهايي از دستشان ممكن نيست طوري كه نمي توان بي خيالشان شد انگار هستند ونيستند . در واقع اين ها پرش هايي از خيالند كه تا رسيدن به داستان فاصله ي بسيار دارند فكر كردم شايد وبلاگ قالب خوبي براي بيان اين تكه هاي كوچك ذهن باشد و با سهيم كردن ديگراني كه آنرا مي خوانند بتوانم آن را براي خود معنا بخشم. پيرزن و عروسك هايش یکی از آنهاست.

نشسته روي ايوان و موهايش را دسته مي كند تا ببافد . پيرزني ست با موهاي يكدست سفيد و بلند. سبزه روست نه از اين پيرزن هاي سفيد ناز و صورتش كمي درشت ست اما در هيچكدام از اين نشانه هاي ظاهري چيزي كه دلالت بر بدجنسي او باشد وجود ندارد.

هرچند يك بار چادرش را به سر مي كشد مي رود در حياط را باز مي كند و سركي به كوچه مي كشد انگار كه منتظر كسي باشد و ما نمي دانيم منتظر كي. اما مي دانيم كه تنهاست يعني تنها زندگي مي كند شايد بچه ها و نوه هايي هم اين طرف و آنطرف داشته باشد كه آنها اينجا نيستند. تنهايي اش از آن تنهايي هايي نيست كه آدم دلش به حالش بسوزد كه مثلا آخر عمري كسي در از رويش باز نمي كند و حتما خيلي غمگين ست .نه ! ابدا تنهايي او را آزار نمي دهد نوعي بي نيازي يا تنهايي خود خواسته از رفتار و حركاتش پيداست. اهل نقاشي هم هست و گاه قلم مو به دست مي گيرد وشروع به كشيدن مي كند هميشه هم يك چيز مي كشد . يك زن با چادر خال خالي شايد حتي كمي پير و نيم رخ و البته بدون چهره كه سرش را معلوم نيست چرا به يك طرف كج كرده _ كج كه نه _ بلكه حالت قرار گيري سرش نسبت به بدن زاويه اي صد وهشتاد درجه اي دارد يعني انگار كه گردنش استخوان نداشته باشد و راحت مي تواند بچرخد و معمولا سرش در جهت عكس بدن ست و شكل سر شبيه هلال ماه كه دماغي هم از فرورفتگي آن بيرون زده و لبها كه خيلي هم پت و پهن ست و چند مژه ي بلند به جاي چشم و بقيه ي هلال هم خال خالي ست انگار كه چادر باشد روي سرش. با اين كه هميشه همين را مي كشد اما باز خودش كاري ست و اورا از پيرزن هاي ديگر متفاوت مي كند .

دوازده عروسك هم دارد كه همه را رديف روي تاقچه چيده و مي ايستد روبرويشان وبه آن ها نگاه مي كند وگاه گردگيري . عروسك ها همه زنان كوچك پلاستيكي هستند از آن قديمي ها كه دست و پاشان حركت نمي كند و لباس تنشان و چشم هاشان به جاي مژه و پلك فقط رنگ ست و با اينكه رنگ ورويشان كمي رفته اما حالتشان باقي ست چند تاشان دست به سينه دارند به حالت تعظيم يا دعا اين ها را به ياد مردگانش نگاه مي دارد هر عروسك براي يك مرده ي عزيز لابد .

شش گربه ي قد ونيم قد هم دارد . نه اشتباه نشود مثل پيرزن هاي خارجي نيست كه گربه نگه دارد اين شش تا همين جوري سر از حياطش در آوردند اول يكي بود كه بعد با بچه هايش شروع به پلكيدن در حياط كرد و پيرزن برايشان غذا مي گذاشت به آنجا عادت كردند و ماندگار شدند هيچوقت هم تعدادشان از شش تا بيشتر نمي شود يعني اگر يكي اضافه شود يكي خود به خود مي رود پس گربه ها تغيير مي كنند يعني همان شش تاي اولي نيستند و پيرزن اين را مي داند و به روي خودش نمي آورد انگار كه هميشه همان ها بوده اند .

اصلا اين پيرزن چه مي خواهد و در اين حياط چه مي كند با رديف عروسك هايش كه با چشم هاي آبي شان _ برخي دست به سينه _ خيره شده اند به روبرو . و او هنوز هم نشسته روي ايوان و بافتن آخرين دسته ي گيسويش را تمام مي كند نه ابدا پيرزني نيست كه پيري اش ترحم انگيز باشد انگار كه آدم جواني ست در حال بافتن موهايش وهزار جور كار هم روي سرش ريخته.

پيرزن خواب نمي بيند اين رازي ست كه فقط من مي دانم به كسي نگوييد.

(۲)

پیرزن از وقتی که فهمید می تواند مردگانی را لیست کند (از وقتی که دید می تواند افرادی رابشمارد که می شناخته وحالا مرده اند)دانست که پیر شده ست .آن وقت هنوز سی سالش هم نشده بود و پیری اش از همان هنگام اتفاق افتاد . او هر روز می نشیند – به حالت دعا – جلوی طاقچه ای که عروسک هایش را ردیف کرده و دست ها را بالا می برد وبه هم نزدیک می کند و دعا می خواند .کسی نمی داند دعای او چیست یا اصلا با زبان کدام دین نیایش می کند. مهم هم نیست مهم این ست که او هر روز وقتی که از خواب بیدار می شود، مردگانش را یاد می کند آن هم به این شکل .بعد سبد خالی اش را برمی دارد و از خانه بیرون می رود .در راه کم دیده شده که او با کسی حرف بزند، شاید هم بزند اما به نظر نمی رسد آشنایی طولانی ای با کسی داشته باشد در حد سلام شاید و احوال پرسی اما همان هم زیاد طول نمی کشد. کسی زیاد خودش را معطل او نمی کند آخر همه فکر می کنند که او نباید از جایی یا کسی خبر داشته باشد. بالاخره اگر آدم از جایی یا کسی خبر داشته باشد، خودش هم از دیگران پرس و جو می کند تا اخبارش کامل شود .گاه فقط در حد سر تکان دادن یا زدن لبخندی است، همین وبس .بیشتر وقت ها یی که به خانه می رسد سبدش خالی ست. شاید همسایه های کوچه ای که او ساکن آنجاست با خودشان فکر کنند خسیس ست یا به بهانه ای بیرون می رود، اما او را دیگر چه بهانه ای می تواند بیرون بکشد؟گاهی هم یک دانه خیار یا دانه ای بادمجان یا حتی مقداری سبزی ته سبدش دیده می شود ،اگر کسی سر خم کند و به دقت محتوایش را نگاه کند .

وقتی کلید به در می اندازد تا داخل شود همیشه صورتش را طوری می گیرد که از دو طرف نیمرخ دیده شود و این نیمرخ به طرز عجیبی نا کامل ست، درست شبیه نقاشی هایی که می کشد، با کمی تو رفتگی حتی .شاید هم فقط این طوربه نظر می آیدبه خاطر تاثیر نقاشی هایش اما این چیزی ست که خود من دیده ام با همین دو چشمم . وقتی هم که گیس هایش را هی می بافد و هی باز می کند، به این فکر نمی کند که اولین باری که توانست مرده ای را به خاطر آورد کی بوده، برای همین خودش نباید به یاد داشته باشد که از کی پیری به سراغش آمده یا از کی احساس کرده که دیگر پیر شده و خیال می کند همیشه همین طور بوده. ولی در حین بافتن گیس هایش وقتی لابه لای موهایش تارهای سیاهی را می یابد، آرزو می کند که کاش همه اش یکدست سفید شود، چون این طور هم زیباتر ست و هم به نظر خودش ملیح تر . بعد به آشپزخانه می رود و قابلمه ای خالی را تا نیمه آب می ریزد و می گذارد روی گاز تا بعد فکر کند که چه بپزد وبه این فکر می کند که آخرین عروسک از ردیف سمت چپ ،کدام خاطره را درذهنش زنده می کند از کسی که حالا به جایش نشسته .

(۳)

پیرزن به ردیف عروسک‌هایش روی طاقچه نگاه کرد .همه به نقطه‌ای نامعلوم در روبرو خیره بودند ودست‌هاشان که به حالت دعا روی هم بود انگار بی‌کار مانده بود .چون در آن وقت پیرزن فکر کرد که عروسک‌ها خوابند . دانه‌های نخود را که برای تمییز کردن آورده بود همان طور در دست می چرخاند وگردی قلمبه شان را لمس می‌کرد وقتی یکی از نخودها با تمام گردی‌‌اش از دستش سر خورد وروی زمین غلتید با خودش فکر کرد خوش به حالشان که آن‌ها خواب نمی‌بینند .به آشپزخانه رفت در دیگ را برداشت وچند دانه نخود داخل آب در حال جوش ریخت وباز درش را بست در همان حال با خودش فکر می‌کرد که آن‌ها نمی‌توانند خواب ببینند چون نه کینه‌ای از کسی دارند ونه خاطره‌ای .

خاطره ،خاطرات ،این ها چیزهایی بود که آزارش می داد ،خشم ،حسد ،کینه را بابزرگ نمایی وبزرگ بینی که در خودش یافته بود به بیرون پرتاب کرده اما خاطرات ! آن ها همیشه بودند یادهایی که به ذهنش چسبیده بودند مهم نبود که آن‌ها یادهای خوشایند باشند یا ناخوشایند مهم این بود که آن ها حضورشان را به او تحمیل می کردند وعدمشان ؟به این هم فکر کرده بود آگر آن‌ها نبودند زندگی‌اش رنگی نداشت نه خاکستری نه سیاه ونه سفید مطلقا هیچ با این وجود برای او که گوشه‌ی کوچکی از ذهن زندگی وفضا را اشغال کرده بود سنگین بود برای بی‌وزنی او سنگین بود وتحمل می کرد درست مثل کوهی فرو رفته در سکوت سالیان ، پیرزن یادها را با خودش این طرف وآن طرف می کشید.

دوباره برگشت به اتاق تکیه داده به متکا پاهایش را دراز کرد ومدتی به همان حالت ماند با کمال تعجب متوجه شد که در این لحظه هیچ یادی به سراغش نمی آید هنوز خونسرد بود ومنتظر مانده تا یادها از گوشه وکنار سرک کشند ، خبری نبود .پاهایش را جمع کرد ودوباره تمرکز کرد سعی کرد به چیزی خاص فکر کند اما ذهنش در خلا بود یک لحظه اندیشید که این همان چیزی بوده که می خواسته اما می‌دانست که نه حالا وچنین بی خبر وبدون مراسم ، یادها باید از ذهنش بروند .سعی کرد توجهی نداشته باشد خودش را به بی‌خیالی زد تا بلکه خودشان در حواس پرتی او ذره ذره از گوشه وکنار سرک بکشند حتی سعی کرد بخوابد چشمانش را برهم گذاشت وخودش را رها کرد رها از فکر یادها .

مدتی گذشت ،پهلویش خشک شد حتی انگار چرتکی هم زده‌بود اما باز هم دید که یادها نمی آیند، بلند شد وروبروی عروسک‌ها ایستاد انگار بیدار شده وباز دعا را از سر گرفته بودند، وانمود می‌کردند که توجهی به او ندارند یعنی خودش این‌طور خیال می‌کرد اما وقتی که بوی سوختن نخودها را درته دیگ شنید ، نمی‌دانست که آن‌ها می‌توانند بفهمند که چه هنگام یک عروسک‌ می‌شوند یا نه !؟به آشپزخانه رفت وگاز را خاموش کرد تمام این کارها را که انجام می‌داد مثل راه رفتن وخاموش کردن شعله‌ی گاز ، استنشاق بوی سوختگی، این‌ها چیزهایی بود که در عروسک‌ها نبود اما او در آن لحظه که نیمرخش روبه آینه‌ی قدی قدیمی اتاق بود به این چیزها فکر نمی‌کرد فقط می‌دانست که هیچ یادی به سراغش نمی‌آید واوخودش را دید که با ذهن خلا گرفته‌ی عروسک‌ها ، اما رو به قبله ایستاده ودست‌ها را به بغل زده که آیا برای دعا آماده شود؟!

این هم چیزی نبود که به آن فکر می‌کرد .تنها فکرش این بود که حالا خودش هم یکی از آن‌ها شده یا نه ؟!

(۴)

پیرزن ، مدتی همان‌طور وسط اتاق ماند ، انگار که آمده‌باشد تا چیزی را بردارد اما یادش رفته چه چیز را .نگاهش به طاقچه و به سمت عروسک‌ها خیره‌ماند .با خود فکر کرد که هرگز عروسک جدیدی نمی‌گیرد چون آخرین‌بار که رفته‌بود تا برای یکی دیگر از درگذشتگانش، عروسکی به یادبود بگیرد ، هرچه گشت از آن عروسک‌ها پیدا نکرد . نمی‌خواست یک‌شکلی عروسک‌ها را به‌هم‌بزند .گذشته از آن ، حالا هر چه می‌ساختند از این‌هایی بود که چشم‌های پرمژه‌شان باز وبسته می‌شد و موی آدمیزاد را هم روی سرشان کاشته‌بودند ، دست‌ها و گردنشان می‌چرخید و یک‌جا بند نبودند .برای همین بود که تصمیم گرفت دیگر عروسکی نگیرد و با همان‌ها که دارد سر‌کند .

به طرف طاقچه رفت ، یکی از عروسک‌ها را بالا گرفت و کلید بزرگ قدیمی را از جای خالی‌اش برداشت . عروسک را سر جایش گذاشت و به زیرزمین ، سراغ صندوقچه‌ی بزرگ قدیمی رفت.درش که با قرچ‌و‌قروچ باز شد، آلبوم بزرگ قدیمی را در‌آورد و عکس هایش را ورق زد . زیرزمین ، نیمه‌تاریک بود اما نه آن‌قدر که چشم‌های تیزبین او درست نبیند . دنبال مدلی برای نقاشی‌ می‌گشت .خودش هم انگار از تکرار یک مدل به‌تنگ آمده‌بود .ولی چاره‌ای نداشت ، خیلی وقت بود که دیگر کسی سراغی از او نمی‌گرفت که بتواند آن‌ها را مدل‌کند ، گو این‌که از این موضوع ملالی نداشت . نگاهش روی یک عکس ماند. عکس رنگ‌ورورفته‌ی سیاه و سفیدی از نیم‌تنه‌ی یک زن. آلبوم را برداشت و روی لبه‌ی پنجره‌ی کوتاه زیرزمین گذاشت و باز نگاهش کرد . زن ، دست‌هایش را طوری گرفته‌بود که انگار داشته دست می‌زده و روبه دوربین لبخند می‌زد . روسری‌اش را آن قدر جلو کشیده‌بود که هیچ مویی روی پیشانی‌اش پیدا نبود. دوباره نگاهش کرد ، حالت خنده‌اش طوری‌بود که اگر به چشم‌ها نگاه می‌کردی انگار دارد گریه می‌کند و لی اگر به لب‌ها دقیق می‌شدی داشت می‌خندید . عکس را از آلبوم بیرون آورد و همان طور که با عکس داشت از پله‌ها بالا می‌رفت با خود فکر کرد چه مدت‌ست که دیگر کسی سراغی از او نگرفته ؟ به نظرش رسید از وقتی که شکل کلمات را با هم قاطی می‌کرد .فقط شکل کلمات را و نه معنایشان را . مثلا وقتی می‌خواست بگوید "رفتم شامپو خریدم " می‌گفت :"رفته بودم شوفاژ بخرم ". یا یک‌بار به مغازه‌داری به جای خرما گفته بود کپسول ؛ "آقا کپسول‌ها کیلویی چنده ؟" و مغازه‌دار همان‌طور برٌوبرٌ نگاهش کرده و چیزی نفهمیده‌بود .اوایل اشتباهاتش را تذکر می‌دادند و برایش اصلاح می‌کردند ، اما بعد از خیرش گذشتند چون خیلی زیاد شده‌بود .

حالا همان‌طور که رو به عروسک‌ها ایستاده بود تا یادش بیاید که چندمین عروسک یادمان این زن است ، به عکس هم نگاه می‌کرد و می‌دانست که در چهره‌ی هیچ مدلی ، چنین تصویری نقش نمی‌بندد ، همچنان در فکر گریه‌ای بود که در پس لبخندٍ ‌زن پنهان شده‌بود یا لبخندی که در پس گریه ، خود را مخفی می‌کرد . عروسک‌ها را از چپ به راست شمرد و به هفتمی که رسید مکث‌کرد . دست‌های عروسک ، چسبیده‌به‌هم به حالت دعا ، چیزی شبیه دست زدن آن زن در عکس بود . مداد و کاغذش را برداشت و روی بالکن جای همیشگی‌اش نشست تا شاید این‌بار بتواند نیمرخی از آن لبخند را در‌آورد .

بازی

یکی بود یکی دیگر هم بود وهمین طور بودند ورفتند ورفتند تا به دوستی قدیمی ـدوست یکی شان ـ برخوردند .آن یکی پس از سال ها دوستش را در شهری دور می دید وسه نفری می رفتند ودر گوشه ای از شهر بزرگ می نشستند وچای می خوردند وگپ می زدند تا آن دوست که آن روزها مثل حالا سرشار از انرژی وطرح وبرنامه بود ٬ یک طرح ارایه کرد ؛ایده ی نوشتن یک داستان مشترک . داستان هایی که با دو یا سه نویسنده یا گروهی از نویسندگان نوشته شود .آن یکی از طرح دوستش خیلی خوشش نیامد چون به چنین کارهایی در داستان اعتقاد نداشت اما یکی دیگر ـنفر سوم ـ که تازه با دوست آن یکی داشت آشنا می شد از این طرح در ذهن خود استقبال کرد وحتا وقتی که با هم تنها شده بودند ذوق زدگی اش را به آن یکی ابراز کرد اما مخالفت همچنان مصرانه ادامه داشت .

زمان گذشت . زمان به جایی رسید که آن ها در شهری دور افتاده وخلوت واتاقی اجاره ای نه تلویزیونی داشتند ونه کامپیوتری .انگار که در غاری در قرون قدیمی زندگی می کنند . داشتن با شیوه ی صوفیان قدیم خودشان را از چشم دیگران دور می کردند ٬داشتند تلاش می کردند که از ذهن دیگران فراموش شوند ودر غار خود ساخته شان در آن شهر پناه گرفته بودند . شهری که در اوج ظهور انواع روزنامه ها ٬ تنها روزنامه ی قابل خواندنی که به آن جا می رسید جام جم بود وبا چه شوقی حوادثش را می خواندند وجدولش را حل می کردند .اما کافی نبود .کتاب هم البته بود . اما زمان در شهرهای کوچک ـخودتان می دانید - عجیب کند وکشدار می گذرد . این جاست که آن دیگری به حرف در آمد ودوباره پیشنهاد دوست آن یکی را تکرار کرد واو هم پذیرفت واین کار تبدیل شد به یک بازی . بازی با جملات وداستان ها .بازی با تخیل . این طور که یک نفر جمله ای می نوشت برای شروع داستان ودیگری جمله را ادامه می داد با جمله ی دیگر وهمین طور داستان پیش می رفت وآن ها هن هم را می خواندند وداستان شکل می گرفت .

حالا پس از سال ها که دیگر از غار وغار نشینی خبری نیست آن داستان ها راپیدا کرده ام ومی خواهم این بازی را با شما دوستان نویسنده و دیگرانی که به این خانه سری می زنند به اشتراک بگذارم . جمله ای از یک داستان را این جا می گذارم و هرکس قدم رنجه نمود واین پست را خواند بنا به ذوق خودش جمله ای در ادامه ی داستان بنویسد تا ببینیم این بازی به کجا می رسد وببینیم می شود آیا این طور یک داستان به صورت گروهی نوشت یا نه ؟ وبه جان آن دوست دعا کنیم که این پیشنهاد از او بود ودر فکر داستانی گروهی هم بود .واما داستان :

یکی(م.ایلنان ) :زن بیرون آمد ودر فضای گرفته ی بارانی رفت . توی اتاق بی پنجره مرد اسلحه ی رولور را برداشت و توپی را باز کرد . گفت : آخ اگه بدونی چقدر دوستت دارم ...نامرد ! وبی هوا گلوله را توی یکی از حفره های شش گانه گذاشت .توپی را چرخاند وچشم بسته آن را جا انداخت .گفت :گلوله ی رمینگتون ۲۶۰ ٬ حالا کجا وایسادی ؟ من حداکثر شش بار فرصت دارم مرور کنم کجا اشتباه کرده ام . فقط شش بار .

دیگری(دمادم) :بعد برگشت وپشت سرش را نگاه کرد . چهره ی پیرمرد درشت هیکل با هندوانه ای روی دوشش به نظرش آمد .انگار خمپاره اندازی را با خود حمل می کند وصاف ایستاده ونشانه گرفته است .سایه ی پیرمرد پشت سرش٬ از نظر محو نمی شد .به چپ وراست اتاق قدم می زد اما همه جا پیرمرد پشت سرش بود وزن جایی بیرون از اتاق دور ودورتر می شد .

یکی دیگر(خواب بزرگ ):پیرمرد زن بود و زن همان پیرمرد.اینها چیزهایی است که وقتی آدم رولور روی شقیقه خودش می گذارد می فهمد. بنگ .سقف هنوز چکه می کرد و کپی فیلمها روی میز بود.بنگ.باد از پنجره می خورد به صورتش و نه در بهشت و نه در جهنم بادی نیست تا به صورت آدم بخورد.بنگ سوم با بقیه فرق داشت.بنگ بود مثل بنگ .و زخم سفید روی چشم پیرمرد و انگشت پای زن که آن طور کجی قشنگی داشت. و بعد...

دیگری(پریا):سایه ی زن به سمت مرد بود اما دور می شد..
مرد اسلحه را روی پیشانی خودش گذاشت و نا خودآگاه پوزخند تلخی زد. دستش را انداخت در امتداد بدن. گفت: می دونم که زود بر می گردی. من می خوام اینجا دخل یه نامردو بیارم..همین جا..همین اتاق که بارها بهت گفتم دوستت دارم.. پس زود برگرد تا خودمو..
به گذشته فکر کرد. به اولین هایشان. به آخرین هایشان. به اینکه چرا هنوز بهش می گه دوستت دارم با وجود اینکه خیلی چیزارو می دونه که..
هنوز چشم دوخته بود به هوای گرفته ی بیرون. چند بار چشماشو بهم زد تا این فکرا از ذهنش بره..تا بغض از گلوش بره...

دیگری(لعل بذری):اما اينها چيزهايي نبودند كه بتواند از ذهنش بيرون كند .فكرهاي آزاردهنده اي كه مثل قير چسبيده بود به پس ذهن اش ؛ زن با آن خنده هاي لوند و لحن كشدار و پر عشوه اش ، دوباره آمد جلوي چشمش و نشست روي راحتي . بي قيد و رها ،پاها
را انداخت روي هم و سرش را تكيه داد به پشتي مبل .
حالا خوب در تيررس اش بود . مي توانست حتي دور بزند و برود از پشت سر تا باز
چشمش نيفتد به آن دو كاسه شراب و دست و دلش بلرزد و ...که هر چه کشیده
از همین دو کاسه ی شراب بوده تا به حال .

یکی دیگر(صفا):اشک و فضای گرفته بیرون نمی گذاشت نه سایه پیرمرد و نه زن را ببیند افکار آزار دهنده مثل مارهای سمی حالا داشتند به قلبش نفوذ می کردند دیگر تاب نیاورد چشمهایش را محکم به هم فشرد و ماشه را چکاند...

دیگری(شمیم ):صدای زنگ آپارتمان را که شنید، کابوس ناپدید شده بود اما رد پاهای آن، در همه جانش، داشت او را به مرز خفگی می کشاند. به ساعت نگاه کرد، نُه صبح بود. سه ساعت دیرتر بیدار شده بود. اگر امروز اولین روز بود که به سرکارش دیر می رفت، جای بخشایش باقی بود. در این هفته، این سومین روز بود که به بلای دیر بیدار شدن، گرفتار آمده بود. مگر دیشب چه خورده بود یا چه کرده بود که چنین کابوسی تولید شده بود. شاید خیلی وقت ها پیش تولید شده بود اما در انبار ذهنش قایم شده بود. سرش منگ منگ بود. نیاز به آن داشت که دوباره چشم هایش را ببندد. فقط برای لحظه ای که بتواند رد پای آن کابوس را پاک کند. اما صدای زنگ، دوباره و محکمتر از پیش شنیده شد. سراسیمه از تخت بیرون پرید. با لباس خواب و موهای آشفته، چادرش را روی سرش انداخت و در را باز کرد. صاحب منزل بود. آقای سکاکی. از این ماه باید پانزده هزارتومان بیشتر اجاره می پرداخت و گرنه تا یک هفته ی دیگر جُل و پلاسش توی کوچه بود.

یکی دیگر(خلیل جلیل زاده ):مرد همین که زن دررابازکرد آروغی زدوخودش راانداخت توی حیاط .
-ازسرسازش آمدم ...
زن چادرراپایینترکشید .سکاکی رامی شناخت . چشمهای هرزه ی زاغش را روی گلهای ریز روی سینه ی زن دوخت . حرصی بیدارشده ونوانگیخته توی نگاهش بود .یکی توی اتاق ماشه راکشید . مرد چفت درراکشید . مچ دست زن توی هوا تاب خورد .
_ بی شرم ...بی ...ناموس
یکی که توی اتاق بود داشت آخرین سیگارش رامی کشید . نیمه تمام رهاکرد .
((شیشمی ... هستش...حتما ...حس ششمم...ششمی ...هستش ...))
وتصورکرد مخ معیوبی راکه هرتکه اش جایی می خوردوبعد رد گلوله ی فرضی راگرفت به جایی که قاب عکس زن آویزان بود .
خون پریش می کند قاب را...
سکاکی روباه مستی بود که باطعمه اش بازی می کرد . روباه پیرمست بی حیا. زن روی زمین خراب شد .اندامش تاخورد . سنگینی تن مرد مست بدبو ونفسهای ... زن جیغ فروخورده اش را بیرون داد. صدانبود . چیزی شبیه زنجمویه ی درمانده ترین زن عالم . یعنی کسی نمی شنید .پس آنکه توی اتاق بود ؟ .
نشانه رفت مخش را . پس کله اش را . برایش همه چیز طبیعی بود . ماشه راچلاند. چندکلاغ ازسپیدارهمسایه پرکشیدند . هوره ی زن با نفیر ششمین گلولهدرهم آمیخت . زن تکانی به خود داد. مرد روی تنش ماسیده بود . بوی خون می داد.روی قاب چهره ی زن تریشه های چرب یکی جامانده بود ...

دیگری(طلوع):زن حسابی ترسید ه بود .تمام تن اش می لرزید . با این وجود با خودش فکر کرد باید کاری بکند.به سختی نعش مرد را به کناری زد و خودش را از زیر تنه ی سنگین سکاکی بیرون کشید .تن اش بوی مرگ گرفته بود.قسمت جلوی لباسش حسابی خونی بود.به سرعت به اتاق رفت و رو به مرد گفت:
چرا کشتی اش .می خواستی با یک چیزی بزنی تو سرش تا فقط بیهوش بشه.حالا باید چکار کنیم؟در همین موقع دوباره صدای زنگ در به گوش رسید .زن هراسان به مرد نگاه کرد.مرد اما همانطور خونسرد گوشه ی اتاق ایستاده بود و به حیاط چشم دوخته بود...

یکی دیگر(حجت صوفی):خوب آنچه تا این جا خوانده اید فصل های آخر کتابی ست که آنرا می بندم و می گذارم کنار و هرگز سراغش را هم نمی گیرم...همین الان دوباره آمده است داخل و ادای_پیرمردها را در می آورد...می رود و پیرزن اش را داخل می کند...دیگر نمی توانم به این رفت و آمد های مضحک بخندم...حتی می توانم پیش بینی کنم که دقیقا چه اتفاقاتی قرار است پشت سر هم بیافتد تا مرد در انتها کار_خودش را تمام کند...اصولا من به زنها معتقدم...اعتقاد چیزی ورای این حرفهاست...دلم می خواهد اعتقاداتم را از بین ببرم تا در انتها آن قوی ترهایشان باقی بمانند...زنانی که گلوله از درونشان رد می شود..دوباره آمده است داخل و دارد سعی می کند با اسلحه اش مرا بترساند...

دیگری(ابوالفضل حسینی):پشتی صندلی را می گیرم و روی دو پایه ی عقبی دنبال خودم می کشم تا به پنجره برسم . توی این اتاق لعنتی تنها چیزی که آدم را کمی آرام می کند نزدیک شدن به پنجره است . صدای موتور قراضه ای می آید. سعی می کنم حدس بزنم : شاید پست چی باشد که نامه ی اخراج پسر نظامی سکاکی را می برد . حتمن سکته می کند. بهتر ! پیرمرد سگ مصب ! شاید هم پیک موتوری رستوران هزار و یک شب است که دارد برای مهمان های پیرزن عیاش همسایه غذا می برد . ... چه قدر کش می آید این صدا ! کاش یارو ساقی پارک باشد . از همین جا صدایش می کنم و هر چه داشته باشد ازش می گیرم . به جهنم دارم دیوانه می شوم . مگر چه قدر آدم طاقت دارد . الان سه ماه و بیست و پنج روز است که پاکی دارم . همه اش هم به خاطر حرف زنیکه بود وگرنه خودم به درک ! اصلن می خوام بزنم که فنا بشم . نباشم . اما حالا چی . منو گذاشته رفته . اونم با کی . با اون مردک بی بته که حتم دارم حرومش می کنه .
با نوک انگشت روی کتاب می زنم. هر یک ثانیه یک ضربه ! می شمرم . هشت -نه -ده- یازده - دوازده ... هیجده ... موتوری نیامد . صدایش هم محو شد . فکر کنم برگشته . شاید هم داخل کوچه پیچیده . ... بیست و چهار-بیست و پنج - بیست وشش... ضربه ها طولانی تر شده . از روی بی حوصله گی خودم می فهمم . شد هر نفس یک ضربه . کتاب را باز می کنم . بهتر از این پنجره ی کسالت آور است.

یکی دیگر(علی رضا مجابی):وقتی اسلحه را دیدم... جا خوردم، از ترس که نه، از این که این چه جهان شومیست که همیشه یک نفر به خاطر آن چه که هست و نه آن چیزی که از او می خواهند باشد، به قتل می رسد؟! در خودم خزیدم و به کابوس مرگ نفرین فرستادم که فرصت دیدن و تجربه های متفاوت را از ما گرفته بود... در خودم نعره زدم، گمشو...مردک آدم ندیده!!!

دیگری(بهمن 59):درود . سپاس . بدرود . این تنها جمله - کلماتی بود که مرد توانست از حنجره ی خودش بشنود . آنگاه در مغزش صدایی پیچید : « گمشو ... مردک آدم ندیده .» و با صدای شلیک واقعی اولین گلوله ، مرد ک آدم ندیده ، برای همیشه درون قاب عکس فرو خفت و داستان یک زندگی را از یاد تمام اسلحه ها زدود . بر سر جنازه ی مرد ، کاغذی پیدا شد که روی آن نوشته بود : « برای شلیک ، تنها یک گلوله کافی است . درود . سپاس . بدرود . »

نه! این داستان را سر باز ایستادن نیست . می تواند تا ابد ادامه یابد ٬ می تواند همین جا یا حتا در جایی قبل از این تمام شود و یا افراد وشخصیت های دیگری وارد شوند ٬ مثل یک مهمانی بزرگ که تعداد مدعوین آن قدر زیاد است که هیچکس کسی را نمی شناسد وحتا صاحبخانه را ودر آخر متوجه شوند که میزبانی در کار نیست .این چند صدایی مطلق نیست ؟نمی دانم .بیشتر شبیه این ست که عده ی زیادی همه با هم حرف بزنند وگاه به گاه سکوت کنند وبه کلام دیگری گوش فرا دهند وباز ادامه ی صحبت خود را از سر گیرند . آیا این داستان ـبازی ـروایت مشخصه ای دارد ؟بیشتر مشخصه های داستان کلاسیک را دارد یا مدرن را ویا پست مدرن ؟اگر هر کدام از این ها ویا مشخصه های دیگری را دارد بیایید تا در پست بعد درباره اش به گفتگو بنشینیم ودرباره ی این طور نوشتن بحث کنیم .

هنرمند و ترسیم شکل جهان

View Full Size Image جهان در تصور ما چگونه است ؟ چه رنگی دارد و چه شکلی ؟ پیدا کردن رنگ برای جهانی که با رنگ‌ها خود را توصیف می‌کند کار دشوار و چه بسا عبثی باشد اما تصور شکل جهان برای هرکس احتمالا به نوع ادراک ، احساس و تفکر و شاید حتی ایدئولوژی و فرهنگ هر وی مربوط باشد .

هنرمندان یا صدای جهان را – با تصور و درک خود – شنیده‌اند و از آن طریق به کشف آواهای جهان نائل می‌آیند ( موسیقی ) یا به جهان طرح می‌دهند و ان را به اشکال تجسمی خود می‌سازند ( معماری ) یا برایش رنگ و شکل در نظر می‌گیرند و آن را به شکل تجسم خود نقش می‌زنند ( نقاشی ) ، بعضی حرکات جهان را دریافته‌اند وبا آواها اندام خود را با این حرکات موزون می‌کنند تا بدین شکل – در هماهنگی با حرکت جهان – به درک نظم حرکتی جهان برسند ( رقص) و گاه انبوه کلمات ست که در جهان لغزان ، بی هدف در خلا ذهن سر می‌خورند و نویسنده است که از میان این انبوهی دست به انتخاب می‌زند انتخابی که به درک او از جهان نزدیک باشد و شکل تصور خودش را داشته‌باشد .اما در تمام این‌ها جهان دارای شکل است . جهان مکعب است ؟ دایره است یا بیضی ؟ شاید تنها استوانه‌ای باشد که عمود ایستاده با جابه‌جا شکستگی‌هایی که بی‌فاصله‌گی را بین او و خلاء اطرافش پدید می‌آورد و ذرات در بین این استوانه و خلاء اطرافش لغزانند .

اگر گاه هنرمندی صدایی را گم می‌کند یا به کلمه‌ای دست نمی‌یابد ، اگر حرکتش در رقص دمی ناموزون می‌شود و نقص‌های بیشمار دیگری که در اثری هنری با آن مواجه می‌شویم ، مربوط به وقتی باشد که ذرات جهان متصور شده‌ی او از این خلاء گذشته‌اند و برای او" دمی هست و دمی نیست" بوده که چون دوباره به استوانه بازگردند به چنگش آورد و نقص کار خود را برطرف کند .

چه می گویم ! اصلا چه کسی می گوید که جهان استوانه است ؟اگر این طور است چرا جهان در نگاه پیکاسو مکعب بود ؟ ذرات جهان مجموعه‌ای از اشکال سه‌بعدی چارضلعی بودند که در تصور شکلی او از جهان می‌چرخید و چون درک خود را از این جهان ارائه داد، مردم ابتدا برآشفتند و بعد سکوت کردند . سکوتشان به این دلیل بود که دانستند آن‌ها هم گاه با درک مکعب‌گونه‌ای از جهان روبرو بوده‌اند اما توانایی جان‌بخشی‌اش را نداشته‌اند و بعد جهان ناگهان مکعب شد و شکل دیگری را به خود نپذیرفت همه سعی کردند تصور خود را از جهان با درک هنری جهان پیکاسو منطبق کنند تا بتوانند کارهای او را بفهمند و بعد دیگری آمد و دیگران آمدند و درک هرکدام از جهان با تصورات خودشان رنگ و شکل می گرفت . یکی جهان برایش نه ترکیبی از رنگ‌ها که با کنار هم گذاشتن آن‌ها و پیدا کردن نسبت میان نور و سایه شکل می‌گرفت و شکل جهان ، عبارت از رنگش بود ؛ جهانی سرشار از روشنایی و درخشندگی - ونگوگ- و برای دیگری جهان مفهوم تلخ تیره‌ای بود که خشم و جنون از هدایای آن به زمین بود .جهان در نظر یکی اگر چه نه کامل اما تقریبا مورب بود با رنگ‌هایی شتاب زده -اسپهبد- و در نگاه دیگری جهان چنان رقیق و سیال بود که قلم مویش در لطافت رنگ‌ها رنگ می‌باخت ، جهانی چنان رقیق که شکل آن عبارت از زقتش بود - آغداشلو - و یا خطوط بریده‌بریده‌ای با کناره‌های تیز و سخت برای دیگری.

هرچه بود و هست رنگ‌ها نمی‌توانند القاگر شکل جهان باشند ، چون جهان مجموعه‌ای از صداها ، حرکات، بوها و طعم‌ها و کلمات بی‌معناست و توصیف آن با رنگ تنها توصیف یک احساس می‌تواند باشد نه شکل آن .

آیا جهان دارای شکلی هندسی است ؟ یا شاید مجموعه‌ی خمیری شکل ناموزونی است که هرکس هرطور که بخواهد می‌تواند به آن فرم دهد یا اگر نتواند شکل آن خود به خود تغییر می‌کند که در این صورت ما همواره در موضعی مبهم از جهان قرار می‌گیریم وهیچگاه نمی توانیم خود را و جهان را بشناسیم تا به درک کاملی از آن نائل آییم . شاید بتوان گفت که می‌شود جهان را هر شکلی تصور کرد اما اگر چنین باشد چه تفاوتی بین شکل و رنگ جهان خواهد بود ؟ این درست که درک ما با تصورات خودمان ارتباط دارد و همان‌طور که هر لحظه با احساسی که می‌یابیم به آن رنگی می‌بخشیم ، می‌توان برایش شکل هم در نظر گرفت . اما موضوع بر سر این است که اگر جهان هر شکلی را که متصور شویم می‌تواند دارا باشد ، چرا تنها گروهی خاص - هنرمندان - توانسته‌اند به کشف شکلی از جهان - شکلی که البته بر اساس درک و تصور خودشان است - نائل آیند؟ سالیان متمادی تاریخ بشری فیلسوفان و منجمان و حتی ریاضی‌دان‌ها و اهل هندسه و شیمیدان‌ها سعی در کشف جهان و یا عناصرش داشته و دارند اینان گاه چنان گوی اعتماد به نفس را ربوده بودند که این علوم و به خصوص فلسفه را سرآمد دیگر علوم می‌دانستند - چه بسا که اکنون هم کسانی که کمی در این وادی غوطه می‌خورند و به خاطر نوع و عمق مطالعاتشان، به ضعف و سردرگمی‌های انسان بیشتر پی می‌برند همین عقیده را دارند - اما در همان هنگام که آن‌ها که تمام صغرا کبراهای عالم را جمع می‌کردند تا شکلی را برای جهان متصور شوند ، شکلی که انسان را از سردرگمی و ابهام نجات دهد ، کسی نمی‌دانست که رقصنده‌ای شرم‌آگین ، شاید در تنها میدان باستانی زمان‌های دور با حرکاتی که به اندام خود می‌داد، داشت شکلی از جهان را ترسیم می‌کرد، گوشه‌ای از شکلی که در تصورش بود و در همزمان سعی داشت با درک وزن و آهنگ جهان ، شکلی از آن را مجسم کند . قسمتی از شکل کلی آن را و نه تمامش را که هم خود درکی از کلیت آن نمی‌توانست داشته‌باشد چون هم شکل چنان لغزنده و سیال بود که در توازن بدن او جای نمی‌گرفت و رام نمی‌شد و هم خود در ابهام کشف خود گنگ می‌ماند. زن‌های اندوهگین با مردهای ساده‌دل و کودکانشان که به تماشای رقص او می‌نشستند نه گوش سپردن به صغرا کبرا چیدن‌های اهل علم دمی خود را با شکل کلی جهان - با تکه ای از آن شاید- هماهنگ می‌یافتند که همه چیز را از یاد می‌بردند .

می‌خواهم بگویم تنها و تنها هنر است که با تمام بیان مبهم هنری ، توانسته شکلی از جهان را ارائه دهد هرچند ناقص و اریب . و اگر این طور است پس هرکسی می‌تواند حداقل شکلی رابرای جهان متصور شود هرچند نتواند به شیوه‌ی هنرمند آن را ترسیم یا بیان کند .

سخن قرار بود کوتاه باشد که طولانی شد . حالا برای این که این خستگی را به در کنیم بیاییم بنویسیم جهان در نظر ما چه شکلی می‌تواند داشته باشد ؟ دلیلش مهم نیست که داشتن احساس و تصوری از شکل جهان دلیل نمی‌خواهد .

در آینده این گفتار را پی خواهیم گرفت .

…”وقتی که باد سخن می‌گوید….”

..."وقتی که باد سخن می‌گوید...."


دو نفر که روی صندلی های ردیف
وسط نشسته‌بودند در گوش هم پچ‌پچ می‌کردند .

-:امشب ماشینو ورمی‌داریم و می‌ریم

-:کدوم ماشین ؟! ماشینو که
سعید برد .

-:خب ! ماشین می‌گیریم

-:...

-:با ماشین همایون می‌ریم خوبه
؟

-: من فکر نکنم بیام

[زن زانو زده و نگاه ماتش
را به آسمان کاغذی دوخته بود ]

-:[دمی به صحنه خیره ماند] من که می‌رم . توش کلی پوله

-:چقدر ؟!

-: کمش پنجاه تا

-:...

-: نمی‌آی ؟

-: [بدون این که سر بچرخاند ]مطمئنی ؟ برای دوتامون ؟!

-:بابارو ؟!فقط که برای پول
نیست . می‌آی؟!

-:...

-: می‌آی ؟!

-:اگه ماشین باشه و...

[صدای فریاد زن در سالن
پیچید ...]


"وقتی که باد سخن می
گوید ."


و پرده فرو افتاد .

۱۳۸۹ خرداد ۲۹, شنبه

موش و سیم

و یک بوق ممتد گوشی
به جز موش ،در سیم های جهان نیست.